Các thị trường mới nổi: Khắc phục một mô hình bị hỏng

10/09/2015 02:20

Xuất khẩu sụt giảm, dòng vốn nước ngoài tháo chạy khiến các nền kinh tế mới nổi phải hành động gấp để ngăn chặn một cuộc khủng hoảng ngay trước mắt.

Theo Financial Times, chưa đầy 6 năm trước, để mô tả nền kinh tế Brazil mạnh mẽ, tờ The Economist minh hoạ bằng bức tượng Chúa Kitô ở Rio de Janeiro đang phóng lên như một tên lửa. Nhưng nếu minh họa lại thì tên lửa này đang chúc đầu xuống đất. Nền kinh tế của Brazil, từng tăng trưởng 7,6% trong năm 2010, đang trong quá trình giảm ít nhất 2% trong năm nay. Thặng dư thương mại 20 tỷ USD trong năm 2010 đã biến thành một khoản thiếu hụt 40 tỷ USD trong 12 tháng tính đến tháng 7. Từ 2 triệu việc làm được tạo trong năm 2010 nay đã mất 150.000 việc làm một tháng.

Mặc dù một số vấn đề là do Brazil tự gây ra nhưng cũng là những triệu chứng bất ổn phổ biến của hầu hết các thị trường mới nổi. Mô hình tăng trưởng dựa vào xuất khẩu đã bị sụp đổ. Mô hình tăng trưởng nhờ xuất khẩu đã không còn hiệu quả như trước, trong khi nợ của các doanh nghiệp và nợ công tăng mạnh. Dòng vốn đầu tư nước ngoài đang có dấu hiệu tháo chạy sau khi các đồng tiền của các nền kinh tế mới nổi lao dốc.

Neil Shearing, kinh tế gia trưởng về thị trường mới nổi tại Capital Economics, nhận thấy một vấn đề tương tự: "Các mô hình tăng trưởng phục vụ các thị trường mới nổi lớn nhất trong thập kỷ qua đã bị hỏng". Trong đó, Trung Quốc đã trở nên quá phụ thuộc vào đầu tư và xuất khẩu, trong khi không cung cấp đầy đủ hỗ trợ cho chi tiêu tiêu dùng. Brazil ngược lại, trở nên quá phụ thuộc vào chi tiêu tiêu dùng và đầu tư. Nga quá phụ thuộc vào dầu mỏ, trong khi ở Ấn Độ quan liêu cản trở đầu tư và sản suất.

"Trung Quốc chấp nhận tăng trưởng chậm hơn là một hệ quả cần thiết trong nỗ lực cân bằng lại nền kinh tế”, David Lubin, người phụ trách các thị trường mới nổi tại Citi Bank cho biết. "Nhưng điều đó tạo ra một vấn đề đối với các nước đang phát triển khác, những nước đã được hưởng lợi từ sự tăng trưởng đầu tư dẫn đầu nhanh chóng ở Trung Quốc", ông nói thêm. Oxford Economics, ước tính tăng trưởng GDP năm nay tại thị trường mới nổi sẽ giảm xuống 3,6%, mức thấp nhất kể từ năm 2001. Mô hình kinh tế của các thị trường mới nổi được xây dựng dựa trên giả thiết dòng vốn đổ vào ồ ạt, nhưng chu kỳ đang đảo chiều vì thanh khoản USD đang tăng trưởng chậm lại", Atul Lele, chuyên gia đến từ Deltec International Group, nhận định. Ông còn cho rằng các thị trường mới nổi đang cận kề một cuộc khủng hoảng và mọi thứ sẽ diễn biến tồi tệ hơn nữa.

Trong hai quý đầu năm nay, lần đầu tiên kể từ sau cuộc khủng hoảng kinh tế, thị trường mới nổi đã trở thành gánh nặng của tăng trưởng thương mại toàn cầu. Một phần lý do đằng sau các hoạt động thương mại suy yếu là một vòng tròn luẩn quẩn. Thông thường, sự mất giá của tiền tệ của một quốc gia sẽ giúp thúc đẩy xuất khẩu bằng giá rẻ hơn, nhưng mối quan hệ này dường như đã bị phá vỡ trong năm nay, theo nghiên cứu của Financial Times dựa trên sự thay thay đổi trong giá trị của 107 loại tiền tệ thị trường mới nổi với khối lượng thương mại xuất khẩu.

Kết quả cho thấy một đồng tiền mất giá làm cho nhập khẩu đắt hơn. Đối với mỗi 1% một đồng tiền mất giá so với đồng USD, khối lượng nhập khẩu giảm trung bình 0,5%. Nguyên nhân sâu xa của xu hướng này là dòng vốn bị rút ra khỏi các thị trường mới nổi vì đồng nội tệ sụt giảm mạnh so với USD và những lo ngại về động thái nâng lãi suất của Cục Dữ trữ Liên bang Mỹ (FED). Trong 13 tháng kết thúc vào tháng 7 vừa qua, tổng cộng 940 tỷ USD đã bị rút ra khỏi 19 nền kinh tế mới nổi lớn nhất.

Các chuyên gia đề xuất, để tránh một cuộc khủng hoảng cận kề, một số thị trường mới nổi cần thúc đẩy cải cách để cắt giảm quan liêu, tăng cường vai trò của khu vực tư nhân trong nền kinh tế và khuyến khích sử dụng lao động. Trung Quốc, Ấn Độ, Mexico, Philippines, Hàn Quốc, Đài Loan nên thúc đẩy chi tiêu tài chính để thúc đẩy tăng trưởng. Trong khi đó, Trung Quốc, Ấn Độ và nhiều nước Mỹ Latinh cần thiết phải đầu tư cho cơ sở hạ tầng mới.